Dil, erken okuryazarlık ve okuma becerilerinin gelişimi açısından çok önemli olan fonolojik farkındalık, kelime farkındalığı, hece farkındalığı, ses başlangıç-zaman farkındalığı ve fonemik farkındalıkla ilgili gelişim düzeylerini kapsayan bir şemsiye terimdir. Konuşulan dildeki kelimelerinin ayrı fonemlere (konuşulan dilin en küçük birimi olan seslere) ayrılabileceğinin anlaşılması olan fonemik farkındalık en gelişmiş fonolojik farkındalık becerisidir. Etkili bir öğretim, öğrencileri fonemik farkındalığın çeşitli seviyelerinde yönlendirerek, sesleri tanıma gibi basit becerilerden, kelimeleri oluşturmak için sesleri birleştirme ve kelimeleri fonemlerine ayırma gibi daha karmaşık görevlere doğru ilerler. Güçlü bir fonemik farkındalık geliştirmek, öğrencilerin sesleri akıcı bir şekilde birleştirmelerini ve kelimeleri doğru bir şekilde bölmelerini sağlar. Fonolojik ve fonemikfarkındalık, konuşma dilindeki sesleri (kafiyeler, heceler ve en küçük ses birimleri olan fonemler) duyma, tanımlama ve bunları manipüle etme becerisiyle ilgili önemli okuma öncesi becerilerdir. Beyindeki ritim işlemcilerinin gelişmesi, bu becerilere temel oluşturur. Güçlü fonolojik farkındalık becerilerine sahip çocuklar iyi okuyucu olmaya hazırdır.
Ritim, hem müzik hem de konuşma ve okuma sırasında, zamansal alanda ortaya çıkan ve süre, frekans (ton-perde), genlik/yoğunluk (ses yüksekliği) ve tını (ses rengi-kalitesi) gibi bir dizi akustik ipucu tarafından yapılandırılan periyodik ve yarı periyodik bilgiler içeren işitsel sinyallerden oluşur. Sıralı bir dizideki (konuşmadaki, metindeki, müzikteki) konuşma sesleri, sözcükleri oluşturan harflere karşılık gelen sesler, notalar gibi akustik olayların başlangıçları ve süreleri tarafından yaratılan zamansal kalıpları ifade eden ritim; müzik, dil ve okuma becerilerinin en temel evrensel bileşenidir.
Kafiye ya da uyak, şiirde mısra sonlarında bulunan sözcüklerin son heceleri arasındaki ses benzerliğidir. Kafiyeler ses ve sözcük bilgisini eğlenceli bir şekilde geliştirirken, aynı zamanda sözel belleği ve beyindeki akustik işlemcilerin zamanlama yeteneğini de güçlendirir. Kafiyeli kelimelerin tekrarı ve tahmin edilebilirliği, çocukların anlamlı cümlede bir sonraki kelimeyi tahmin etmelerini sağlayarak kelime dağarcığını ve anlama becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur.
Ritim ve Kafiye Birlikteliği: TEKERLEMELER
Ritmik motor eylemlerin eşlik ettiği kafiyeli tekerleme çalışmaları, fonolojik farkındalığı, belleği ve dil becerilerini destekleyen güçlü bir öğrenme aracıdır. Ritmik kalıplar, çocukların, çocukların dilin yapısını içselleştirmesine ve kelimelerin akustik sınırlarını ayırt etmelerine yardımcı olurken, tekerlemelerin kafiyeli ve ölçülü yapısı, çocukların kelimeleri hecelere ve daha küçük seslere ayırmalarını kolaylaştırır. Başka bir deyişle, kelimeler içindeki sesleri ayırt etmeyi sağlayan fonemik farkındalık becerisi, gelecekteki okuma ve yazma becerilerinin temelini oluşturur.
Ritim ve kafiyeli tekerlemelerin müzikal yapısı, öğrenmeyi ilgi çekici hale getirerek çocukların dile karşı duyarlı bir işitsel sistem geliştirmelerine ve yeni kelimeler öğrenmeyekarşı ilgi beslemelerine yardımcı olur.
Öğrencilerinize ritim ve tekerlemeleri öğretmek için müzisyen veya müzik terapisti olmanıza gerek yok. Bu eğlenceli unsurları çalışmalarınızın ve çocuğun günlük hayatının düzenli bir parçası haline getirmenin kolay yolları var. Bu yollardan biri de ritim ve kafiye örüntülerini birleştiren en güzel araçlardan olan tekerlemelerden yararlanmaktır. Tekerleme ölçülü, kafiyeli ve basma kalıp sözlerden oluştuğu için oldukça kullanışlıdır. Alkış tutma veya dizlere vurma şeklindeki motor eylemlerle gerçekleştirebileceğiniz ritim eşliği, çalışmanızı daha eğlenceli kılarken, etkinliğini de artıracaktır.
Aşağıdaki tekerlemeleri (veya sizin bulacağınız diğer tekerlemeleri) her hecede bir alkış yaparak veya dizlere vurarak ritmik ve melodik bir şekilde okuyun. Öğrencinizi önce sizi taklit ederek tekrarlaması, daha sonra size eşlik etmesi ve en sonunda tek başına söylemesi için yüreklendirin.
Fış–fış ka–yık–çı
Ka-yık-çı–nın küreği
Hop hop e-der yü-reği
Ak–şa–ma fin–can bö–reği
Ev–de be–nim e–tim var
Ya–ra–maz bir ke–dim var
Ke–di e–ti yer–se
An–nem be–ni dö–ver–se
Vay ba–şı–ma ge–len–ler
Ü–şü–düm ü–şü–düm
Dal–dan el–ma dü–şür–düm
El–ma–mı ye–di–ler
Ba–na cü–ce de–di–ler
Cü–ce–lik–ten çık–tım
Ab–la–ma git-tim
Ab–lam has–ta
Çor–ba–sı tas–ta
Al–çık bal–çık
Sen bu o–yun–dan çık.